پيشخوان / بخوانيد / تفسير نماز
■ تفسير كلمات ركوع و سجده
رضا اخوي، مركز تخصصي نماز
سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِسبحان: از ريشه سَبَحَ در مورد خداوند به معني تنزيه يا منزه بودن است؛ همانگونه كه امام صادق(ع) ميفرمايند: "سبحان الله، همان تنزيه خداست".[1]
ربي: رب از ريشه رَبَبَ به معني مالكيتي است كه تمام امور مملوك را تدبير ميكند و در جهت رشد او كوشش دارد. اين معنا در آيه 49و50 سوره طه نقل شده است، آن هنگام كه فرعون از موسي(ع) سؤال ميكند: "فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى"؛ ربّ خودتان را براي من تعريف كن. او جواب مي دهد:"رَبُّنَا الَّذي أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى"؛ ربّ ما كسي است كه همه چيز را خلق و هدايت ميكند (يعني مسير چگونه بودنش را روشن ميكند).
همچنين در آيه 54 سوره اعراف، دو خصوصيت را براي خدا بيان مي كند: اول اينكه خالق همه چيز است؛ دوم اينكه، همة امور به امر او ميچرخند.[2]
العظيم: كلمة عظيم صفت مشبهه است از ماده عَظُمَ. علماي لغت ميگويند:"عظيم از اسماء خداوند به معناي كسي است كه از تمام جهات در مقابل غير او از خلق، برتري داشته باشد، به صورتي كه تمام خلق در مقابل او صغير و حقير باشند. پس همانا عظمت و برتري بر همه، اين را به ذهن مي آورد كه دور نيست كه او حافظ ما و مالك مطلق ما باشد و لازم است ما او را تسبيح كنيم؛ پس عظيم مطلق از جميع جهات، فقط خداست.[3]
بحمده
انسان وقتي خالق با عظمت و پروردگار بزرگ خود را شناخت، ناخودآگاه به خاطر نعمت هاي فراوان او زبان به حمد ميگشايد و ميگويد: پروردگار بزرگ من از هر عيب و نقصي پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم.
نكته
اگرچه ميتوان ذكرهاي مختلفي را در ركوع استفاده نمود، ولي نقل شده است كه وقتى آيه «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّك الْعَظيمِ»[4] نازل شد، پيامبر دستور دادند در ركوع خداوند را تعظيم كنيد و اين ذكر را در ركوع بگوييد: «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ»؛ يعني پروردگار بزرگ من از هر عيب و نقصي پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم.[5]
سُبْحانَ رَبِّىَ الأعلَي وَ بِحَمْدِهِ
معاني سبحان الله، ربي و بحمده در ذكر ركوع اشاره شد. در تفسير سجده، تنها بايد به تبيين كلمه "الاعلي" بپردازيم.
كلمه اعلي اسم تفضيل از كلمه "علو" به معني بلندي است كه به معني بلند مرتبهترين ميآيد؛ يعني هيچ ذهني به مرتبه او دسترسي ندارد و هر كمال و مرتبهاي براي او قائل شوي، او از آن بالاتر و بلندتر است.
سجده، بهترين حالتي است كه انسان را به خدا نزديك ميكند و نمازگزار با ذكر«سبحان ربي الاعلي و بحمده»؛ يعني: پروردگار من از همه كس بالاتر مي باشد و از هر عيب و نقصي پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم، به تنزيه پروردگار و رازگويي با او ميپردازد.
چرا عظيم، چرا اعلي؟
گاه پرسيده ميشود كه چرا در ركوع خداوند را با صفت عظيم و در سجده با صفت اعلي ميستاييم؟
علت اصلي اينكه ما دو ذكر "سبحان ربي العظيم و بحمده" و "سبحان ربي الاعلي و بحمده" را در ركوع و سجده ميگوييم، دستور الاهي است و در روايات ما امر به اين فعل آمده است.[6]
افزون بر اين مسأله، ميتوان براي آن حكمتهايي را نيز يافت؛ ركوع در نماز، تعظيمي در برابر خداوند است و ما با هر ركوع، تعظيمي را در مقابل خداوند انجام ميدهيم. تعظيم در مقابل شيئ به اين معناست كه ما معتقد به عظمت آن شيء هستيم و در مقابل اين عظمت، سر تعظيم در مقابل او خم ميكنيم و در مقابل خداوند تعظيم كرده و با گفتن صفت عظيم براي خداوند، به عظمت او اذعان ميكنيم. در نماز نيز بايد به معناي اين الفاظ دقت داشته باشيم.
سجده در مقابل خداوند نيز به اين معنا است كه در مقابل او به خاك ميافتيم و كوچكي خود را در مقابل خداوند اقرار ميكنيم. حال اگر در اين حالت، خاضعانه و خاشعانه با ذكر صفت اعلي براي خداوند به بلند مرتبه بودن خداوند اذعان كنيم و وقتي به خاك افتادهايم، اقرار به اين كنيم كه خداوندا، تو از همه كس بالاتر هستي، حالت بندگي بسيار بالايي به وجود ميآيد و واقعاً ميتوان اين حالت را بهترين حالت انسان براي بندگي خداوند دانست.
[1] . سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سُبْحانَ اللَّهِ مَا يُعْنَى بِهِ قَالَ تَنْزِيهُهُ. كافي، ج1، ص118.
[2]. إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثيثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمين.َ اعراف/54.
[3]. فالعظيم من أسماء اللّه تعالى: و هو المتفوّق قوّة و قدرة على من سواه من الخلق أجمعين مطلقا، بحيث يكون كلّ عنده متصاغرا و حقيرا.
فانّ العظمة المطلقة و التفوّق على الكلّ في القوّة: يرفع الاستبعاد على الحافظيّة و المالكيّة و لزوم التسبيح و قبح الكفر. فالعظيم المطلق من جميع الجهات: هو اللّه المتعال.(التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج8، ص175).
[4] . واقعه، 74.
[5] . جامع الاحاديث، ج2، ص922 به نقل از تفسير نماز، ص134.
[6] . همانا در ركوع سبحان ربي العظيم و بحمده و در سجده سبحان ربي الاعلي و بحمده گفته مي شود؛ زيرا زماني كه خداوند تبارك و تعالي "فسبح باسم ربك العظيم" را نازل كرد پيغمبر (ص) فرمودند اين ذكر را در ركوع خود بگوييد و زماني كه خداوند "سبح اسم ربك الاعلي" را نازل كرد، پيامبر(ص) فرمود اين ذكر را در سجده هاي خود قرار دهيد. شيخ صدوق، منلايحضرهالفقيه، ج 1، ص 31، انتشارات جامعه مدرسين، قم، 1413 هـ. ق.
برچسب:
،
ادامه مطلب
بازدید:
